Powiatowy Program Profilaktyki Zakażeń Wirusem Brodawczaka Ludzkiego (HPV) na lata 2018-2022

ZDEFINIOWANE PROBLEMU, OKREŚLENIE POTRZEB

Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV – Human Papillomavirus) odgrywa najważniejszą rolę w etiologii raka szyjki macicy. Stwierdza się je bowiem u niemal połowy osób aktywnych seksualnie. Najbardziej narażone są młode kobiety – HPV atakuje zwykle w ciągu pierwszych 5 lat od rozpoczęcia życia seksualnego, przy czym u około 80% organizm sam zwalcza infekcję. Ryzyko zakażenia zwiększa wczesne rozpoczęcie życia płciowego, jak również częsta zmiana partnerów. W ciągu swojego życia ponad 80% aktywnych seksualnie kobiet i mężczyzn było, jest lub będzie zakażonych HPV. Połowę osób zakażonych stanowią kobiety i mężczyźni w wieku 15-25 lat. Około 70% przypadków raka szyjki macicy jest związanych z zakażeniem HPV typem 16 i 18, które są najgroźniejsze spośród ponad stu typów wirusa HPV. Zmiany przedrakowe CIN1, CIN2 i CIN3 są związane z zakażeniem HPV 16 i 18  u około 50-60%. Obecny stan wiedzy nie pozwala na zidentyfikowanie wszystkich czynników, które wpływają na przetrwanie infekcji oraz progresję do raka szyjki macicy. Badania epidemiologiczne doprowadziły jednakże do zidentyfikowania niektórych czynników, które sprzyjają wystąpieniu infekcji HPV oraz zwiększają ryzyko infekcji przetrwałej. Są to: palenie papierosów, wysoka rodność, stosowanie doustnej antykoncepcji oraz współistnienie innych infekcji przenoszonych drogą płciową. Średni czas rozwoju choroby wynosi od 5 do 10 lat. Przez wiele lat choroba rozwija się niemal bezobjawowo i dlatego kobiety często zbyt późno zjawiają się u lekarza. W zasadzie na każdym etapie rozwoju nowotworu objawy są mało charakterystyczne. Do najczęstszych objawów występujących w wyższych stadiach zaawansowania raka zalicza się: upławy i krwawienia z dróg rodnych, bóle podbrzusza, okolicy krzyżowej, czy stawów biodrowych. Długi rozwój choroby daje dostatecznie dużo czasu, aby ją wykryć. Niestety, zaledwie co piąta Polka chodzi regularnie do ginekologa i wykonuje badania cytologiczne. Rak szyjki macicy jest obecnie trzecim najczęściej występującym wśród kobiet nowotworem na świecie. W 2009 r. był także piątą co do częstości przyczyną zgonów z powodu nowotworów wśród kobiet. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, że co roku nowotwór ten wykrywa się u prawie 500 tys. kobiet na świecie. 85% przypadków zachorowań diagnozuje się w krajach rozwijających się, głównie  w Afryce i Ameryce Południowej. Na podstawie danych statystycznych Krajowego Rejestru Nowotworów w Polsce na ten typ nowotworu zapada rocznie około 2 900 kobiet, a blisko 1 670 kobiet corocznie umiera z powodu raka szyjki macicy.

Uzasadnienie realizacji programu

Przeciwdziałanie chorobom nowotworowym, w tym nowotworom szyjki macicy, mieści się w obszarze działań celu 8 przyjętej w 1998 r. przez Światową Organizację Zdrowia strategii „Zdrowie dla Wszystkich w XXI Wieku”, dotyczącego redukcji chorób niezakaźnych, zgodnie z którym do roku 2020 powinna zostać maksymalnie ograniczona chorobowość, niepełnosprawność i przedwczesna umieralność z powodu ważniejszych chorób przewlekłych. Jedna na trzy pacjentki umierające z powodu raka szyjki macicy to kobieta w wieku 25-49 lat, najczęściej aktywna rodzinnie i zawodowo. Przedwczesne zgony wielu kobiet stanowią ważną przesłankę do intensyfikacji działań profilaktycznych ograniczających występowanie i skutki tej choroby. Edukacja zdrowotna jest niezbędnym elementem działań profilaktycznych. Badania cytologiczne umożliwiają wykrycie zmian nowotworowych i podjęcie skutecznego ich leczenia, zaś szczepienia przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) pozwalają znacząco ograniczyć odsetek stanów przedrakowych szyjki macicy. Względy ekonomiczne i niskie nakłady na opiekę zdrowotną stwarzają konieczność propagowania zarówno szczepień jako profilaktyki pierwotnej, jak i podejmowania działań zwiększających udział kobiet w masowych badaniach przesiewowych.

Opis programu

Program realizowany jest we współpracy z gminami z terenu powiatu starogardzkiego.

Celem głównym programu jest zmniejszenie liczby zachorowań na raka szyjki macicy poprzez wdrożenie profilaktyki polegającej na prowadzeniu edukacji zdrowotnej oraz wykonaniu szczepień ochronnych przeciwko HPV dziewczynkom w wieku 12 lat z terenu powiatu starogardzkiego. Celami szczegółowy zaś są:

• zwiększenie poziomu wiedzy i świadomości rodziców oraz młodzieży szkolnej
  w zakresie ryzykownych zachowań oraz chorób przenoszonych drogą płciową, w tym zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego,
• popularyzowanie wśród młodzieży i rodziców nawyku regularnego wykonywania badań profilaktycznych w kierunku wczesnego wykrywania chorób nowotworowych,
• zwiększenie liczby wykonanych badań cytologicznych wśród matek młodzieży objętej programem.

Program zakłada dwa etapy działań:

1) edukacja w zakresie raka szyjki macicy dzieci i młodzieży oraz ich matek biorących udział w programie

Działania edukacyjne mają na celu zwiększenie świadomości zdrowotnej o ryzyku zakażeń onkogennymi typami wirusa HPV i zachorowań na raka szyjki macicy oraz zwrócenie uwagi na właściwe zachowania zdrowotne wśród dzieci i młodzieży, zachęcanie do dbania o własne zdrowie. W ramach tej części programu podejmowane są następujące działania:

• opracowanie ulotki lub plakatu informacyjnego na temat ryzykownych zachowań i sposobów zapobiegania zakażeniu wirusem HPV oraz czynników zachorowania na raka szyjki macicy,
• organizacja spotkań informacyjno-edukacyjnych dla dzieci i młodzieży gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej prowadzonych w formie szkoleń,
• organizacja spotkań edukacyjno-informacyjnych dla matek młodzieży objętej programem.

Zajęcia edukacyjne dla uczniów prowadzone są za zgodą dyrektora szkoły i nauczyciela prowadzącego w ramach szkolnych zajęć „Wychowanie do życia w rodzinie”. Informacje o szczepieniach ochronnych przekazywane są na spotkaniach z pielęgniarką szkolną, lekarzem lub podczas spotkań ze specjalistą/edukatorem prowadzącym zajęcia.

W ramach edukacji odbywają się również spotkania edukacyjno-informacyjne dla matek uczniów biorących udział w programie. Celem spotkań jest przekazanie wiedzy na temat profilaktyki pierwotnej i wtórnej (z wykorzystaniem materiałów edukacyjnych dla młodzieży) oraz poprawa uczestnictwa w badaniach przesiewowych realizowanych w ramach Populacyjnego Programu Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy będącego elementem Narodowego Programu Profilaktyki Raka Szyjki Macicy.

2) szczepienia populacyjne dziewcząt w wieku 12 lat

Równolegle z działaniami edukacyjnymi dla dziewcząt w wieku 12 lat z grupy docelowej i ich matek realizowane są szczepienia ochronne. W tym roku do programu przystąpiło 8 gmin z terenu powiatu starogardzkiego (Bobowo, Kaliska, Osiek, Skórcz, Miejska Skórcz, Starogard Gdański, Miejska Starogard Gdański, Smętowo Graniczne).