Zabytki i walory turystyczne

Na terenie Powiatu Starogardzkiego znajduje się obecnie 89 zespołów i obiektów nieruchomych wpisanych do Rejestru Zabytków Województwa Pomorskiego. Natomiast w Gminnych ewidencjach Zabytków, prowadzonych przez poszczególne gminy, wpisanych jest łącznie ponad 3000 nieruchomych obiektów zabytkowych, które stanowią nasze wspólne bogactwo i dziedzictwo kulturowe. Najcenniejsze zabytki Powiatu Starogardzkiego są reprezentowane przez obiekty średniowiecznej architektury obronnej:

– zamek joannitów oraz zespół średniowiecznych obwarowań miejskich w Skarszewach,

– zespół murów obronnych wraz z  Basztą Młyńską, Basztą Narożną i Basztą Bramy Gdańskiej w Starogardzie Gdańskim.

Znaczącą grupę zabytków Powiatu Starogardzkiego stanowią świątynie. Zabytki architektury sakralnej z okresu średniowiecza to kościoły parafialne:

– p.w. Św. Mateusza w Starogardzie Gdańskim,

– p.w. Św. Wojciecha w Bobowie,

– p.w. Św. Michała Archanioła w Skarszewach,

– p.w. Św. Jana Nepomucena w Godziszewie,

– p.w. Zwiastowania NMP w Pączewie,

– p.w. Św. Michała Archanioła w Obozinie,

– p.w. Wszystkich Świętych w Skórczu,

– p.w. Św. Trójcy w Kościelnej Jani,

– p.w. Św. Barbary w Lalkowach,

– p.w. Św. Barbary w Kokoszkowych,

– p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Dąbrówce,

– p.w. Św. Wawrzyńca w Jabłowie,

– p.w. Św. Katarzyny w Klonówce,

– p.w. Św. Marcina w Barłożnie.

Ciekawym przykładem architektury barokowej jest kościół p.w. Św. Apostołów Piotra i Pawła w Pogódkach. Grupą zabytków sakralnych wzniesionych w 2 poł. XIX w. i na pocz. XX w. są kościoły neobarokowe:

– p.w. Św. Elżbiety w Pinczynie,

– p.w. Św. Anny w Borzechowie,

– p.w. Św. Jana Chrzciciela w Suminie,

– p.w. Św. Jakuba Apostoła Starszego w Lubichowie,

a także kościoły neogotyckie:

– p.w. Najświętszej Marii Panny w Kręgu,

– p.w. Św. Michała Archanioła w Zblewie,

– p.w. Św. Rocha w Osieku,

– p.w. Ciała i Krwi Pańskiej w Smętowie Granicznym.

Kościoły ewangelickie reprezentuje neogotycki kościół w Pogódkach oraz kościół w Skarszewach – obecnie katolicki p.w. św. Maksymiliana Marii Kolbego, wzniesiony w stylu eklektycznym. W tym samym stylu wzniesiony został kościół parafialny p.w. Św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Starogardzie Gdańskim. Modernizm reprezentowany jest przez kościół p.w. Św. Wojciecha w Starogardzie Gdańskim. Świątynie drewniane – to zrębowy kościół p.w. Św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Szczodrowie oraz szkieletowy kościół p.w. Św. Józefa w Kasparusie. W Starogardzie Gdańskim znajduje się unikalny zabytek – synagoga żydowska – jedna z niewielu ocalałych synagog na terenie Pomorza Gdańskiego.

Budynki użyteczności publicznej reprezentowane są przez ratusz w Skarszewach i Starogardzie Gdańskim oraz zespół Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Starogardzie – Kocborowie. Cenną grupą zabytkowej architektury miejskiej są kamienice w Skarszewach i Starogardzie Gdańskim. Interesującym zabytkiem jest założenie przestrzenne Stada Ogierów w Starogardzie Gdańskim z przełomu XIX i XX w. Ponadto na terenie powiatu znajdują się zabytki techniki – wśród nich wpisana do rejestru zabytków mleczarnia w Starogardzie Gdańskim – obecnie w remoncie.

Niemniej cenne są obiekty architektury rezydencjonalnej: dwory w Pogódkach i Mysinku, a także całe zespoły dworsko-parkowe w Bączku, Bolesławowie, Kopytkowie, Leśnej Jani, Miradowie, Nowej Wsi Rzecznej, Owidzu, Rokocinie, Sucuminie, Starej Jani, Szpęgawsku, Szteklinie, w Starogardzie Gdańskim przy ul. Kanałowej oraz w Zapowiedniku.

Znaczącymi zabytkami dla historii i kultury powiatu są nekropolie: cmentarze żydowskie w Skarszewach oraz Starogardzie Gdańskim, cmentarze parafialne w Kasparusie i Osieku.

Powiat Starogardzki charakteryzuje się bogactwem dziedzictwa kulturowego, które ściśle związane jest z kulturą kociewską. Charakterystyczną cechą dawnej, wiejskiej zabudowy występującej na całym Pomorzu, było użycie drewna jako materiału konstrukcyjnego. Na tych terenach powszechnie występowała konstrukcja wieńcowo-zrębowa. Z czasem budownictwo drewniane wskutek regulacji administracji pruskiej, wyparła cegła.

Większość zachowanych do dzisiaj obiektów tradycyjnej, drewnianej zabudowy wsi ziemi starogardzkiej pochodzi z początków XIX w., nieliczne z końca XVIII w. Drewniane chałupy kociewskie wykonane były z ciosanych bierwion w konstrukcji wieńcowo-zrębowej, wiązane na węgłach na tzw. rybi ogon, rzadziej występowały chałupy wzniesione w konstrukcji sumikowo-łątkowej. Dwuspadowe dachy o dużym kącie nachylenia połaci zwykle kryte były słomą, trzciną lub drewnianym gontem. Do reprezentatywnych przykładów drewnianego budownictwa kociewskiego należą chaty drewniane, budowane w konstrukcji zrębowej m.in. w Piecach (z poł. XIX w.), w Długim (ok. 1800 r.), w Borzechowie (XVIII w.), murowana w Płocicznie (1869 r.), cztery chaty w Osieku przy ul. Kwiatowej (ok. 1873 r., XVIII w.) i ul. Partyzantów Kociewskich (k. XIX w., 1920 r.) wraz z należącymi do nich budynkami gospodarczymi.